Deze maand geeft het Natuurhistorisch en Volkenkundig Museum aandacht aan een 'halfedelsteen' dat door de organische oorsprong niet altijd tot de mineralen gerekend wordt. Barnsteen is een gefossiliseerde boomhars. De oudst gevonden barnsteen dateert uit het late Carboon en is daarmee 320 miljoen jaar geleden ontstaan. Veel barnstenen zijn gevormd in de krijtperiode, een geologisch tijdvak waarin bloeiende harsproducerende in een grotere hoeveelheid voorkwamen. Door de chemische samenstelling is het wel moeilijk om nog te achterhalen door welke planten de hars is geproduceerd die als barnsteen is versteend.
Een andere naam voor barnsteen is amber. Het is een licht materiaal dat al in het Neolithicum werd gewaardeerd vanwege zijn kleur en uiterlijk. Bij opgravingen bij onder andere Vledder zijn siereden uit barnsteen terug gevonden van rendierjager uit de laatste IJstijd. De veengronden werken als een prima conserveermiddel voor barnsteen, als het in zandgronden bewaard blijft verkleurd het. Tot op de dag van vandaag blijft amber een geliefde halfedelsteen in sieraden. In het Oude China werd tijdens festiviteiten barnsteen verhit. Uit de ontstane amberolie werd in combinatie met salpeterzuur en op muskus gelijkende geurstof gemaakt. Tegenwoordig worden ambergeuren synthetisch gemaakt, omdat amberolie slechts weinig van de bekende geurstof bevat.
Bekend zijn ook insluitsels in barnsteen. De oorspronkelijke hars was plakkerig en daarom bleef er regelmatig iets achter voordat de hars hard werd. Veelal gaat het om spinnen en insecten, maar ook grotere dieren als kikkers kunnen voorkomen in barnsteen. In de film Jurassic Park werd uit het bloed van een in barnsteen gevangen mug een dinosaurus gekloond. Pure fictie, maar toch is amber in staat DNA goed te conserveren. Doordat de hars uitdroogt worden de ingesloten organismen gestabiliseerd en zou het DNA in de meest ideale omstandigheden miljoenen jaren bewaard kunnen blijven. Dat is best bijzonder, bij de meeste fossielen zijn de achtergebleven sporen volledig vervangen door mineralen en daarmee het DNA volledig verloren gegaan.
De halfedelsteen wordt voor de sieradenindustrie ook veelvuldig nagemaakt met kunstharsen, plastic en glas. Barnsteen wordt voornamelijk gevonden in het Oostzeegebied, maar spoelt ook op andere plekken aan. Zo kan het met een beetje geluk op onze Waddeneilanden belanden. Dit komt doordat het gemakkelijk op zout water blijft drijven. Helaas is niet alles wat op amber lijkt ook echt barnsteen. Scheepsafval als plastic en paraffine kan bijvoorbeeld ook licht en doorschijnend zijn. Met verschillende testen kan worden nagegaan of een vermoedelijke barnsteen echt is of gemaakt uit een andere stof.
